Björnstjerne Björnson – „Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza”

Björnstjerne Björnson był pisarzem z przełomu XIX i XX wieku. Uważany za jednego z najwybitniejszych norweskich mistrzów pióra, jako trzeci człowiek w historii został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. Było to w 1903 roku.

Opowiadanie „Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza” (z 1857 roku) jest może najsłynniejszym tekstem jego autorstwa, dla mnie zaś – pierwszym spotkaniem z tym pisarzem.

Jest to, najogólniej rzecz ujmując, czarowna historia o miłości Synnöwe i Torbjörna.

Synnöwe jest piękną i dobrą dziewczyną. Mieszka z rodzicami na wzniesieniu, które, leżąc z dala od stoków górskich, ma tę wielką zaletę, że od wschodu aż do zachodu kąpie się w promieniach słońca. Takie wzniesienia nazywano niegdyś Solbakken, czyli słonecznymi wzgórzami.

Torbjörn mieszka w drugim końcu doliny, w zagrodzie nazywanej Granlien, to jest Zboczem Świerkowym. Jest poczciwym chłopcem, który jednak z racji swojej porywczości często wdaje się w bójki i awantury. Zafascynowany Solbakken, lubi popatrywać w stronę wzgórza i rozmyślać o mieszkającej tam ślicznej dziewczynce.

Pewnego dnia dzieci spotykają się w kościele. Niemal od razu nawiązuje się między nimi nić porozumienia, które z czasem przeradza się w przywiązanie, a wreszcie – w szczere uczucie. Miłość, choć wzajemna, zostanie jednak wystawiona na próbę i Torbjörn będzie musiał powściągnąć swój gwałtowny charakter, żeby zasłużyć na zaufanie Synnöwe i przekonać do siebie jej rodziców.

Historia wydaje się prościutka – i prostota, w rzeczy samej, jest może jej nadrzędną cechą. W przypadku „Dziewczęcia ze Słonecznego Wzgórza” słowo „prosty” nie znaczy jednak „banalny” ani „nudny”.

Björnson odmalowuje niezwykle barwny obraz dziewiętnastowiecznej wsi norweskiej, z jej obyczajami i tradycjami, a robiąc to, obficie czerpie z legend i folkloru.

Snuje opowieść o świecie, który już przeminął. Jest to świat ludzi, którzy ciężko pracują na swoje utrzymanie. Zajmują się uprawą roli, hodowlą i wypasem bydła i nieraz muszą toczyć ciężkie boje, żeby wyrwać nieprzyjaznej ziemi owoce i ochronić ją przed kaprysami aury. Gdy jednak nadarza się okazja, potrafią bawić się i radośnie spędzać czas przy muzyce i napitku.

Jest to świat rodziców, którzy wychowują dzieci ciężką ręką (ojciec Torbjörna często garbuje krnąbrnemu chłopcu skórę, a opisy stosowanych przez niego metod wychowawczych przyprawiłyby współczesnych pedagogów o palpitacje – wtedy nikogo to jednak nie oburzało), i dzieci darzących rodziców nabożnym niemal szacunkiem.  

Jest to wreszcie świat wielkiej pobożności. Wszyscy mieszkańcy wsi (nie wyłączając rodziców Synnöwe, którzy – co z punktu widzenia fabuły jest istotne – zaliczają się do wyznawców sekty Haugego i gorliwie badają Pismo Święte) regularnie bywają w kościele, żeby słuchać kazań proboszcza. Sfera duchowa przeplata się w ich życiu ze sferą praktyczną.

„Tu, w tych cichych górskich dolinach, kościół posiada jeszcze dla każdego wieku swą szczególną wymowę”, pisze Björnson. „Stoi z palcem – na poły grożącym, na poły przywołującym – skierowanym ku młodzieńcowi, który wybrał już swoją drogę życia, stoi silny, o szerokich barach wobec trosk mężczyzny, łagodny i gościnnie przywołujący wobec strudzonego starca”[1].     

W książce mocno wyczuwa się wpływy romantyzmu. Sny i widzenia senne mają tu niebagatelne znaczenie. Ważną rolę odgrywają również elementy baśniowe. Opisy przyrody są czarowne, a sama przyroda jest personifikowana. Urzeka opis sosny, oszroniałej ze starości „mocarki”, która na cały las patrzy z góry, rozdziela kuksańce i gawędzi z ptakami.

Historia Synnöwe i Torbjörna trąci myszką. Dziś tak poprowadzona opowieść byłaby raczej nie do pomyślenia. Ale czy to na pewno jest wadą? Björnson – jak wspominałam wyżej – kreśli portret świata, którego już nie ma, a w nim taka delikatność i oględność były czymś naturalnym. Jest w tym „staroświeckim” sposobie pisania niewątpliwy urok, jakaś szlachetna subtelność, którą trudno ująć w słowa, ale którą wyczuwa się na każdej stronie.

Książka urzekła mnie wspaniałym językiem, pogłębionym portretem psychologicznym postaci, sielskością i mocnym zakorzenieniem w norweskim folklorze. Historia – prosta, lecz uniwersalna – skłania do przemyśleń. Każe zastanowić się nad tym, co jest w życiu ważne i co stanowi o jego wartości.

Serdecznie polecam!

 

 

 

Wydawnictwo Poznańskie

Poznań 1972

Tłumaczył Franciszek Mirandola

8,5/10

 

 

      

 

   

---

[1] Björnsterne Björnson, Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza, tłum. Franciszek Mirandola. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1972, s. 21.