Louisa May Alcott – „Życiowe eksperymenty”

Louisa May Alcott była dziewiętnastowieczną amerykańską pisarką, feministką i aktywistką. Sławę zyskała przede wszystkim jako autorka „Małych kobietek” – powieści, która zapewniła jej status jednej z pionierek literatury dla dziewcząt.

„Małe kobietki” to kultowa książka. Mniej znana, ale również godna uwagi jest powieść pt. „Życiowe eksperymenty”, której polskie tłumaczenie ukazało się w zeszłym roku nakładem wydawnictwa MG.

Książka, zbudowana z dwudziestu rozdziałów, przedstawia dwadzieścia lat z życia Christie Devon. Tak nazywa się główna bohaterka tej budującej, zajmującej i sprawnie napisanej historii.

Christie poznajemy jako młodą dziewczynę, która mieszka na farmie ze swoim wujem Enosem i jego żoną Betsey. Jest szczerze przywiązana do ciotki, która zaopiekowała się nią, kiedy Christie jako mała dziewczynka straciła rodziców, ale czuje, że powinna zmienić otoczenie i spróbować innego życia. Krótko mówiąc, pragnie rozwinąć skrzydła. Dlatego odrzuca oświadczyny okolicznego farmera, którego skądinąd szanuje, i wygłasza – jak sama to określa w pierwszym zdaniu powieści – „nową Deklarację Niepodległości”.

„Mam zamiar, tak jak ludzie w baśniach, wyruszyć w świat i szukać szczęścia”, obwieszcza z zapałem. „Wiem, że mogę je znaleźć”[1].

Christie jest odważną młodą osóbką, która nie boi się zaryzykować ani zawalczyć o własne szczęście. Chciałaby być bogata, ufundować dom dla sierot takich jak ona, przysłużyć się potrzebującym, a może nawet zostać kimś na miarę Florence Nightingale…  

„Mam nadzieję”, mówi, wskazując na radośnie pełgające w kominku polano, „że moje życie będzie właśnie takie, że niezależnie od tego, czy długie, czy krótkie, będzie pożyteczne i radosne, że będzie go komuś brakować, gdy się skończy, i zostawi po sobie coś więcej niż popioły” (s. 13).   

Będąc osobą niezamożną i niedostatecznie wykształconą, Christie nie może liczyć na taryfę ulgową. Chciałaby znaleźć zatrudnienie jako guwernantka – ta rola zaliczała się do nielicznych profesji, które pozwalały ówczesnym młodym kobietom pracować na utrzymanie, a przy tym nie wystawić na szwank własnej reputacji – ale szybko odkrywa, że ze względu na braki w edukacji musi poszukać mniej ambitnego zajęcia. Przekonana, że żadna praca nie hańbi, decyduje się więc rozpocząć karierę od najniższego szczebla i przyjmuje posadę służącej w domu dość zdziwaczałej damy i jej równie zdziwaczałego małżonka.

Utraciwszy pracę w dość niefortunnych okolicznościach, próbuje szczęścia w innych zawodach: jest aktorką, potem – dzięki zdobytym w międzyczasie umiejętnościom – guwernantką, następnie damą do towarzystwa chorej dziewczyny, szwaczką, wreszcie ogrodniczką… A każde z tych zajęć poszerza grono jej znajomych i bagaż doświadczeń. Christie poznaje wielu ciekawych ludzi, spotyka miłość, wyrabia sobie poglądy na różne sprawy i w ogniu prób hartuje własny charakter, zmieniając się z młodej dziewczyny w pewną siebie, silną, śmiało stawiającą czoła przeciwnościom kobietę.

Christie jest świetnie skonstruowaną bohaterką. Nie ulega wątpliwości, że autorka włożyła jej do głowy wiele własnych myśli i uczyniła rzeczniczką wielu własnych przekonań, ale dała jej przy tym wyrazistą, barwną i zajmującą osobowość. Christie nie jest wyidealizowaną, papierową postacią, wprost przeciwnie, to kobieta z krwi i kości, mająca zalety i wady (przy czym tych pierwszych jest znacznie więcej niż drugich), zaliczająca wspaniałe wzloty i bardzo bolesne upadki.

Alcott miała kiedyś powiedzieć: „Nie będę siedzieć i czekać, aż jakiś mężczyzna da mi niezależność. Mogę zapewnić ją sobie sama”. Tę życiową filozofię wyraźnie widać w kreacji Christie.

Bohaterka „Życiowych eksperymentów” nie zalicza się do tych delikatnych panien, które mdleją przy byle okazji i biernie czekają na księcia z bajki. Wręcz odwrotnie, pokazuje, że kobieta może wziąć sprawy w swoje ręce i samodzielnie pokierować własnym życiem. Brzmi banalnie, ale w XIX wieku – czyli w czasach, kiedy powstawała powieść – to wcale nie było takie oczywiste.

Christie nie jest zresztą jedyną godną uwagi postacią kobiecą. Przez karty książki przewija się co najmniej kilka budujących wzorów kobiecej siły, solidarności i determinacji – mamy czarnoskórą służącą Hepsey, która marzy o wykupieniu z niewoli swojej starej matki, a także rodzeństwa, mamy Rachel, która z miłości popełnia wielki błąd, ale potrafi się podźwignąć i wyjść na prostą, mamy niezrównaną panią Cynthy Wilkins, która chytrymi zabiegami wznieca w swoim zgnuśniałym mężu uczucia patriotyczne…

Rzucając bohaterkę w różne środowiska, Alcott przedstawia szeroką panoramę amerykańskiego społeczeństwa owych czasów. Porusza problem niewolnictwa, temat rozłamu pomiędzy północą a południem i wojny secesyjnej, odmalowuje niedostatek, w jakim żyła znaczna część miejskiej ludności, i problemy, z jakimi musiały borykać się amerykańskie rodziny.

Przede wszystkim jednak kładzie nacisk na kwestię kobiecą. Christie Devon jest rzeczniczką kobiet pracujących, uosobieniem walki o prawa kobiet i niestrudzoną piewczynią równouprawnienia. Na jej przykładzie autorka pokazuje, jak ciężka była dola przedstawicielek płci pięknej, które zabiegały o niezależność i, nie mając poparcia w postaci wpływowych przyjaciół czy majątku, starały się zapracować na godziwe życie.

Nie oznacza to jednak, że „Życiowe eksperymenty” nastrajają pesymistycznie. Nic podobnego. Z książki przebija niezachwiana wiara Louisy May Alcott w to, że kobiety czeka lepsza przyszłość – symboliczne (i jakże piękne!) zakończenie nie pozostawia co do tego żadnych wątpliwości.

Powieść napisana jest z wielką wprawą, czyta się ją szybko i z przyjemnością. Co ciekawe, im dalej „w las”, tym robi się bardziej interesująco. Każdy z początkowych rozdziałów poświęcony jest dokonaniom Christie na innym polu (rozdział drugi nosi tytuł „Służąca”, trzeci „Aktorka”, czwarty „Guwernantka”, piąty „Towarzyszka” i tak dalej…), zmieniają się miejsca i postacie drugoplanowe, co wywołuje poczucie pewnej niespójności – szczerze mówiąc, momentami miałam wrażenie, że bardziej niż powieść czytam zbiór opowiadań. I dopiero w dalszej części wątki zaczynają się zbiegać i zazębiać, aby w końcówce popłynąć jednym wartkim nurtem.   

„Życiowe eksperymenty” są powieścią kierowaną do starszych czytelniczek niż „Małe kobietki”, ale i tutaj jest dużo ciepła, serdeczności i prawdziwie budującej wiary w człowieka. Warto sięgnąć po tę książkę, bo z jednej strony przybliża ona ciekawe i bardzo burzliwe czasy, a z drugiej – daje wyobrażenie o światopoglądzie i życiu samej Louisy May Alcott. A wszystko to jest doprawione wyraźnym, acz niezbyt nachalnym dydaktyzmem, subtelnym humorem, bystrością obserwacji i pięknym językiem, z którym po prostu chce się obcować.

Szczerze polecam! 

 

Tytułem ciekawostki dodam, że miłośniczki „Jane Eyre” dowiedzą się z „Życiowych eksperymentów”, cóż dziewiętnastowieczna młoda Amerykanka, stojąca u progu życiowej kariery, tak jak prostolinijna Christie, mogła myśleć o panu Rochesterze...   

 

 

 

Wydawnictwo MG

Warszawa 2024

Tłumaczyła Dorota Tukaj

7/10  

 

          

 

Louisa May Alcott - "Małe kobietki"

Louisa May Alcott - "Nastroje"  

---

[1] Louisa May Alcott, Życiowe eksperymenty, tłum. Dorota Tukaj. Wydawnictwo MG, Warszawa 2024, s. 7.