Charles Dickens, Wilkie Collins – „Bez wyjścia”

 

 

Książka „Bez wyjścia” ciekawiła mnie z dwóch powodów. Po pierwsze, niezmiernie rzadko stykam się z powieściami, które byłyby dziełem dwóch autorów. Po drugie, swego czasu podobały mi się dzieła Wilkie’ego Collinsa, którego uważam za bardzo sprawnego pisarza, a Karol Dickens zajmuje w moim sercu szczególne miejsce. Miałam więc wobec ich wspólnego utworu wysokie oczekiwania.

Czy im sprostali? Cóż, nie do końca…

Opisana w powieści historia rozpoczyna się ostatniego dnia listopada 1835 roku. Wtedy to tajemnicza młoda dama zjawia się w londyńskim przytułku i próbuje wyciągnąć od jednej z pracownic informacje na temat przebywającego tam chłopca. Jakiś czas później mały Walter Wilding ponownie trafia pod opiekę matki, z którą został rozłączony, a jego życie zmienia się na lepsze.

Już jako dorosły człowiek, kiedy wraz ze wspólnikiem i oddanym przyjacielem zakłada winiarnię, Walter przypadkowo odkrywa coś, co sprawia, że jego świat zaczyna chwiać się w posadach: oto okazuje się, że zaszła pomyłka i że wcale nie jest synem kobiety, którą uważał za matkę, a majątek, jaki odziedziczył, w gruncie rzeczy należy się komuś innemu. Walter, będący człowiekiem honorowym i z gruntu uczciwym, rozpoczyna poszukiwania prawowitego spadkobiercy, ale jego wysiłki nie przynoszą spodziewanych skutków…

Powieść ma bardzo ciekawą formę: składa się z prologu i czterech aktów. Te z kolei podzielone są na rozdziały, które, z grubsza rzecz biorąc, mogłyby odpowiadać scenom. Nietuzinkowy mariaż epiki z dramatem uwidacznia się również w tytułach rozdziałów – na przykład: „Zasłona się podnosi”, „Wchodzi gospodyni”, „Na scenie ukazują się nowe postacie”, „Wychodzi Wilding”, „Zasłona spada”… Opisy są dość okrojone, chciałoby się powiedzieć: didaskaliczne, na pierwszy plan wysuwają się za to dialogi. Ma to swoje plusy i minusy. Z jednej strony sprawia, że książkę czyta się szybko i płynnie, a z drugiej – powoduje spłycenie rysunku postaci i psychologii bohaterów.

Intryga jest w powieści wyraźnie zarysowana i sprawnie poprowadzona. Dzieje się tam naprawdę dużo. Jest gorąca miłość i zajadła nienawiść, rozkręcanie interesu i poszukiwanie zaginionego spadkobiercy, przeprawa przez góry i dramatyczne starcie pośród szalejącej zamieci… Jest nawet próba popełnienia zabójstwa. Zwrotów akcji jest dużo, jednak odnoszę wrażenie, że nie trzyma ona w napięciu – może dlatego, że powieść jest krótka i niektóre wątki nie zostały dostatecznie rozbudowane, a może z powodu wspomnianej już powierzchowności w kreśleniu portretów postaci, która sprawia, że do bohaterów raczej trudno jest się przywiązać. Są w książce postacie na wskroś dobre i są postacie do szpiku kości złe; nieco zabrakło mi szarości, która tak urzekła mnie w innych dziełach Dickensa (niejednoznaczność Estelli czy pani Havisham z „Wielkich nadziei” jest wspaniała, a Sydneya Cartona z „Opowieści o dwóch miastach” – wprost zachwycająca!).

Wśród bohaterów z pewnością wyróżnia się piwniczy Joey Ladle. Ów poczciwy człowiek, „powolny i ociężały jak parobek od piwowara, (…) w pofałdowanym ubraniu i fartuchu zachodzącym pod samą brodę, mający w sobie wiele podobnego do słomianki i skóry nosorożca zarazem”, zarysowany został z typowym dla Dickensa humorystycznym zacięciem. Zrzędliwy, ale dobroduszny, zżyma się na nowego pryncypała za to, że na przekór zabobonom ośmielił się zmienić dawną nazwę firmy, a swój chroniczny zły humor usprawiedliwia… niesztampowym wchłanianiem wina:  

„Dla was, dżentelmeni, którzy przyzwyczajeni jesteście wprowadzać wino do swego organizmu za pośrednictwem zwykłego środka komunikacyjnego, to jest waszego gardła, stosownie jest być wesołymi i bardziej ożywionymi; ja jednak przyzwyczajony jestem spijać moje wino porami skóry, a taki sposób używania wina wcale inaczej skutkuje. Przygniata człowieka do ziemi i humor mu odbiera”[1].     

Ciekawie zarysowana jest również główna żeńska postać tej powieści, Margerita, która przed długi czas sprawia wrażenie szlachetnej i kochającej, ale nieco mdławej bohaterki, żeby pod koniec nieoczekiwanie pokazać charakter i wbrew wszelkim niebezpieczeństwom, ryzykując śmierć z wychłodzenia, ruszyć z odsieczą ukochanemu człowiekowi. Scena rozgrywająca się w szwajcarskich górach należy do najlepszych i najbardziej dramatycznych w całej książce.

„Bez wyjścia” nie jest złą powieścią. Charles Dickens i Wilkie Collins byli przyjaciółmi i sądzę – czy raczej: mam wrażenie – że świetnie się bawili, pisząc to dzieło. Gdybym nie wiedziała, że Dickens jest jednym z autorów, być może oceniłabym całość wyżej. Skoro jednak wiem, nie mogę opędzić się od myśli, że bez względu na to, który z obecnych w powieści wątków wzięłabym pod uwagę, sam Dickens poprowadziłby go lepiej. Przykład? Kto szuka wątku przytułku dla sierot, ten powinien raczej sięgnąć po „Olivera Twista”; tego, kto lubi niesztampowe historie miłosne, z pewnością o wiele bardziej zajmą burzliwe dzieje Pipa i Estelli z „Wielkich nadziei”; kto zaś chciałby dowiedzieć się czegoś o dawnych londyńskich przedsiębiorcach i malwersantach, temu bardziej przypadnie do gustu „Mała Dorrit”…  

Krótko mówiąc, „Bez wyjścia”, mimo niewątpliwych zalet, nie jest książką, którą rekomendowałabym osobom pragnącym rozpocząć znajomość z autorem „Wielkich nadziei”. Dickens jest znacznie lepszy solowo. 

 

       *       *       * 

 

Spotkałam się z opinią, że tłumaczenie tej książki zostało potraktowane bardzo niefrasobliwie. Nie jestem w stanie powiedzieć, ile jest w tym prawdy i na ile zmieniłoby się moje spojrzenie na tę powieść, gdyby istotnie tak było. Pisząc recenzję, opierałam się na widocznym na zdjęciu wydaniu.  

 

 

 

Wydawnictwo MG

Kraków 2019

Tłumaczył Stanisław Boduszyński

6/10

 

 

Charles Dickens - "Mała Dorrit"

Charles Dickens - "Oliver Twist"  

Charles Dickens - "Opowieść o dwóch miastach"

Charles Dickens - "Wielkie nadzieje" 

---

[1] Charles Dickens, Wilkie Collins, Bez wyjścia, tłum. Stanisław Boduszyński, Wydawnictwo MG, Kraków 2019, s. 26.